رسالة فی الغناء (للطهرانی)رسالة فی الغناء تألیف آیة الله شیخ هادی تهرانی قدس سره می باشد و درباره مسائل مربوط به غناء نوشته شده است. ۱ - محتوای رسالۀ حاضرشیخ هادی تهرانی در این رساله از شیوه بحث استادش شیخ انصاری پیروی کرده است. در آغاز رساله، غنا و الفاظی را که به نحوی با غنا مربوط است، مانند سماع، تغرید، ترنیم و لحن و... ، با استفاده از کلمات لغویان و کاربردهای گوناگون آنها توضیح می‌دهد و سپس دلایل قائلین به حرمت غنا را نقل و به طور دقیق و کامل نقد می‌کند و در مقام نتیجه گیری می‌نویسد: اذا عرفت هذا، فنقول: الغناء لدی و باعتقادی جائز خلافا لاکثر الاعیان و وفاقا لقاطع البرهان بای لحن من الالحان کان، سواء فی ذلک الصوت المجرد و الکلام الباطل و المرثیة و القرآن.... چنانکه مشاهده می‌شود، شیخ هادی رحمه الله در عبارت فوق به صراحت غنا را حلال شمرده است. لذا بعضی در مقام نقل آراء شیخ هادی نوشته‌اند: بر خلاف قول مشهور، غنا را جایز می‌شمارد و فقط در صورتی آن را حرام می‌داند که همراه با فعل حرام دیگری باشد. سپس عبارت فوق را شاهد مدعای خود قرار داده است. این نسبت به شیخ هادی نادرست است، و از مطالعه نکردن کامل رساله سرچشمه گرفته است. زیرا وی پس از تقویت کامل نظر فوق و سد ثغور آن، دوباره از این نظر برگشته و معتقد به حرمت ذاتی غنا شده و نوشته است: فالتحقیق حرمة الغناء فی نفسه بالاخبار و الآیات و الاجماع. اما الاخبار فبمعونة فهم الاصحاب، و اما الآیات فبمعونة الاخبار، و اما الاجماع فلتصریح کل الفقهاء بحرمته فی نفسه الا قلیل یصلح کلامه للتاویل. سپس به تفصیل روایات داله بر حرمت غنا را نقل می‌کند. ۲ - نسخه‌های کتاباز رسالۀ حاضر به دو نسخه دسترسی پیدا شد: ۱- نسخه‌ای به خط شیخ حسین بن علی سنقری شاگرد شیخ هادی. این نسخه ضمن مجموعه‌ای در کتابخانۀ ملک تهران به شماره ۲۸۵۰ نگهداری می‌شود (فهرست ملک، ج۶، ص۱۴۰۱۳۹). ۲- نسخه‌ای متعلق به کتابخانه شخصی آیة الله لاجوردی. این نسخه را ابن محمد حسین عبدالله هشترودی تبریزی در روز سه شنبه ۲۴ محرم الحرام ۱۳۳۶ در نجف اشرف کتابت کرده است. در آغاز این نسخه بحث مفصلی در بارۀ وجود ذهنی آمده است که این بحث در نسخه ملک نیست. این قسمت چون محتمل است یکی از رساله‌های مستقل شیخ هادی باشد، و نیز به خاطر عدم مناسبت با غنا و با استناد به نسخۀ ملک حذف شد. نسخۀ دیگری از این رساله در نجف بوده است همچنانکه حضرت استاد آقای مصطفوی در مقدمۀ اشعۀ نور از آن یاد کرده‌اند. همچنین حضرت استاد آقای دوانی در شرح حال، آثار و افکار آیة الله بهبهانی نسخه‌ای از آن را که در کتابخانه میرزا جعفر تبریزی بوده است معرفی کرده‌اند. شیخ آقا بزرگ تهرانی (طاب ثراه) این رساله را در الذریعه شناسانده است. ایشان نسخه‌ای از این رساله را ضمن مجموعه‌ای از رساله‌های تهرانی دیده است. ۳ - تذکر پنج نکته۱- به شیخ هادی نسبت داده‌اند که ایشان زبانی تند علیه علما و فقها و بزرگان شیعه داشته و به هنگام نقد اقوال آنان، غیر محترمانه برخورد می‌کرده است و همین امر را یکی از زمینه‌ها و علل تکفیر و طرد ایشان برشمرده‌اند. ۲ در حالی که در این رساله، هنگامی که از علما و بزرگان شیعه یاد می‌کند، همراه با ذکر القاب و اوصاف و دعا و طلب رحمت است. به عنوان مثال، هنگام رد کلام فیض می‌نویسد: «و هو فی البطلان کما اختاره سائر الاعیان علیهم من الرحمن الغفران و الرضوان...» یا هنگام بیان عقیده خود می‌نویسد: لکن التحقیق ان فهم هؤلاء الفحول الاخیار، العالمین بالاسرار، یوجب ظهور الاخبار فیما ادعوه. ۲- از چند جای رساله استفاده می‌شود که شیخ هادی این رساله را در زمان حیات استاد بزرگوارش شیخ انصاری تالیف کرده است؛ مثلا در تعریف غنا بعد از نقل کلمات لغویان می‌نویسد: فاذا تبین هذا، ظهر ما فیما افاده شیخنا المرتضی، جعل الله ما بقی من عمره الشریف اکثر و احسن مما مضی بالمصطفی و المرتضی صلوات الله علیه و آلهما. و نیز از تعبیرهایی نظیر «دام ظله»، «سلمه الله»، که دربارۀ شیخ انصاری به کار می‌برد، مطلب فوق استفاده می‌شود. ۳- شیخ هادی در پایان رساله، احادیث غنا را بدون هیچ گونه توضیحی نقل کرده‌اند. ۴- شیخ هادی در این رساله ابیاتی از منظومة فی الغناء خود را بدون هیچ اشاره‌ای نقل کرده و به صورت مزجی برخی از آنها را شرح کرده است که برای تمایز، متن اشعار با حروف سیاه چاپ شده، و مصراعها با خطی مورب از یکدیگر جدا شده است. ۵- از میان رساله‌های غنا در این رساله، فقط مطالبی از ایقاظ النائمین نقل شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |